Ο ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ (1904)
(Όπως ήταν, όπως είναι... και όπως θα έπρεπε να είναι)

Ταυτότητα Μνημείου (Ανεμόμυλος)

Wednesday, June 24, 2020
Ονομασία Μνημείου: Ανεμόμυλος στην Κασσάνδρεια, ιδιοκτησίας Γεωργίου Αλεξού
Θέση: Κασσάνδρεια
Τύπος Κήρυξης: Νεώτερο μνημείο
Είδος Μνημείου: Αγροτική Οικονομία, Μύλοι
Χρονική Περίοδος: Νεοελληνική
Φορέας Προστασία: Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας (Έδρα Θεσσαλονίκη)
Αριθμός Υπουργικής Απόφασης, Αριθμός ΦΕΚ: ΥΑ ΥΠΠΕ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1863/37043/30-9-1983, ΦΕΚ 592/Β/14-10-1983
Κείμενο: Xαρακτηρίζουμε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με το N 1469/50 τον ανεμόμυλο Kασσάνδρειας στο Nομό Xαλκιδικής, ιδιοκτησίας Γεωργίου Aλεξού, γιατί αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα ανεμόμυλων που διασώζονται μέχρι σήμερα στο Nομό Xαλκιδικής και είναι αναπόσπαστα δεμένος με την ιστορία της περιοχής. Eίναι ο μόνος που διατηρεί σε καλή κατάσταση τον ξύλινο μηχανισμό του. Έχει ιδιαίτερα αξιόλογη τοιχοποιία από ορθογωνισμένους πωρόλιθους που πλαισιώνονται από σειρές τούβλων. H κύρια είσοδος διαμορφώνεται με τοξωτό υπέρθυρο από πώρινα ημικυκλικά τεμάχια. Στα κατακόρυφα πλαίσια του θυρώματος είναι χαραγμένες κτητορικές επιγραφές και διακοσμήσεις.

Ο ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ (1904)

Wednesday, June 24, 2020
Ο ανεμόμυλος είναι αιολική μηχανή οριζόντιου άξονα περιστροφής. Χρησιμοποιήθηκε για την άλεση των δημητριακών και την άντληση νερού (ανεμομηχανή). Γνωστός από τα αρχαία χρόνια, διαδόθηκε σημαντικά στον ευρωπαϊκό και ελληνικό κόσμο. Ο ανεμόμυλος που σχεδιάστηκε από τον Ήρωνα της Αλεξάνδρειας τον 1ο αιώνα μ.Χ. είναι η πρώτη γνωστή περίπτωση χρήσης τροχού που κινείται από τον άνεμο για την λειτουργία μηχανής. Ήταν οριζόντιου άξονα περιστροφής και είχε τέσσερα πτερύγια. Κατά κανόνα στεγάζονταν σε κυλινδρικά, πέτρινα, διώροφα κτίρια. Στον επάνω όροφο βρισκόταν ο άξονας και το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, ενώ στον κάτω όροφο γινόταν η άλεση και αποθήκευση των σιτηρών. Τα πτερύγιά τους ήταν πάνινα, 5-15 μέτρα σε μήκος και πλάτος το 1/5 του μήκους τους. Ένας ανεμόμυλος μπορούσε να αλέσει 20-70 κιλά σιτηρών την ώρα, ανάλογα με την ένταση και τη φορά του ανέμου.
Στην Ελλάδα η χρήση των ανεμόμυλων υπήρξε αρκετά εκτεταμένη, λόγω του πλούσιου αιολικού δυναμικού της χώρας. Σήμερα οι περισσότεροι ανεμόμυλοι έχουν ερειπωθεί και διατηρούνται ελάχιστοι, οι οποίοι έχουν συντηρηθεί για τουριστικούς λόγους.
Η αλευροποίηση των σιτηρών κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, γινόταν με αλογόμυλους. Αλογόμυλοι φτιάχτηκαν, φαίνεται, και ύστερα απ’ την επανάσταση και σ’ αυτούς άλεθαν και πάλι τα σιτηρά τους οι κάτοικοι της Βάλτας (Κασσάνδρειας) που γύρισαν στο χωριό τους, απ’ τους τόπους της καταφυγής τους. Μετά από κάμποσα χρόνια κτίστηκαν και φτιάχτηκαν ανεμόμυλοι κατά πως είδαν τέτοιους στην Κύμη της Εύβοιας. Δύο ανεμόμυλοι που κτίστηκαν πρώτοι, κτίστηκαν σε αρκετά ψηλά σημεία, ο ένας στο νότιο κι ο άλλος στο δυτικό μέρος του χωριού και κοντά του. Άλλοι τρεις, νεότεροι, κτίστηκαν στο βόρειο και βορειοανατολικό μέρος του, σε κάπως ψηλά μέρη κοντά κι αυτοί στο χωριό. Ο τελευταίος απ’ τους τρεις κτίστηκε το 1904 και λειτούργησε μέχρι το 1925. Απ’ τους άλλους ούτε σημάδι δεν υπάρχει σήμερα στους τόπους τους. Ο τελευταίος, παρατημένος από το 1925, σώζεται μέχρι σήμερα ερειπωμένος, χωρίς τη φτερωτή του, χωρίς στέγη και μονάχα με τα ντουβάρια του και μέσα απ’ αυτά με τα χοντρά δοκάρια του εσωτερικού του.
Το κτίριο του, εξωτερικά είναι σαν μικρός κυλινδρικός πύργος, με στέγη κωνική. Οι τοίχοι του πετρόχτιστοι με ασβέστη, στένευαν λίγο προς τα πάνω, γιατί εξωτερικά κτίζονταν με πολύ λίγη κλίση προς το μέσα μέρος του. Προς τα θεμέλιά τους το χόντρος τους ήταν 1,20 μ. και ψηλά, στο τελευταίο σημείο τους, όχι περισσότερο από 1 μέτρο. Η διάμετρος του μέσα χώρου του κτιρίου είναι περί τα 4 μέτρα.
Το ύψος του κτιρίου, ως το τελευταίο σημείο των τοίχων του, περί τα 6,50 μ. με μια πόρτα για είσοδο στο ισόγειό του. Η πόρτα πάντα προς το νοτιά και ως 50 πόντους πάνω από την επιφάνεια της γης, με δυο σκαλοπάτια πετρένια προς το κατώφλι της. Το ύψος της περί το 1,80 μ., το φάρδος 1 μέτρο και στην πάνω πλευρά της ο τοίχος σε σχήμα καμάρας, αψίδας. Παράθυρα, ένα στο μέσο του ύψους του και αυτό προς το νοτιά και δυο άλλα, μικρότερα, ψηλά προς τη στέγη. Αυτά, το ένα προς το νοτιά και τ’ άλλο προς το βοριά, σχεδόν αντικριστά το καθένα προς τ’ άλλο, ήταν χωρίς τοίχο στην πάνω τους πλευρά. Η στέγη του κτιρίου, σε σχήμα αναποδογυρισμένου χωνιού, ήταν όλη σκεπασμένη με καρφωμένη πάνω στο σκελετό της λαμαρίνα. Η λαμαρίνα εξείχε ολόγυρα απ’ τους τοίχους, για να τους προφυλάγει από τα νερά των βροχών.
Ο μέσα χώρος του κτιρίου ήταν χωρισμένος με δυο δάπεδα σε τρεις μικρότερους χώρους: στον ισόγειο χώρο, που ίσως να ήταν και πλακόστρωτος και βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο με το κατώφλι της πόρτας του κτιρίου, στο χώρο του πρώτου πατώματος, πάνω από τον ισόγειο και στο χώρο του δεύτερου πατώματος πάνω από το χώρο του πρώτου πατώματος.
Στο χώρο του πρώτου πατώματος, παρέμενε ο μυλωνάς όταν βρισκόταν στο μύλο του κι ακόμα στο χώρο αυτόν βρισκόταν εγκαταστημένος ειδικός μηχανισμός του ανεμόμυλου. Και στον πιο πάνω χώρο, στο δεύτερο πάτωμα ήταν εγκαταστημένος ο όλος και κύριος μηχανισμός του ανεμόμυλου. Γι’ αυτό και το δάπεδο του χώρου αυτού, φτιαχνόταν πιο στέρεο.
Η σκάλα για τα δυο πατώματα ήταν μια και συνεχής, πέτρινη, κτιστή, και κτιζόταν κι αυτή μαζί με τους τοίχους όταν κτιζόταν το κτίριο φαίνεται. Άρχιζε απ’ το ισόγειο κι αριστερά απ’ την είσοδο στο εσωτερικό, με μάκρος σκαλοπατιών περί το ένα μέτρο, και σπειροειδής προχωρούσε, περνούσε από ανάλογο άνοιγμα του πρώτου πατώματος κι έφτανε σε πλευρά ανοίγματος στο δεύτερο πάτωμα. Σ’ αυτό κατέληγε με μάκρος σκαλοπατιών περί τους 60-70 πόντους. Όλα τα σκαλοπάτια της ήταν περί τα 22-24.
Ο άξονας ήταν το πιο σπουδαίο και το κύριο στέλεχος του μηχανισμού του ανεμόμυλου. Κορμός μονοκόμματος και ίσιος βαλανιδιάς, με μάκρος κοντά στα 6 μέτρα. Οι ιστοί ήταν ξύλα από καστανιά, ίσια, με χόντρος ανάλογο και μάκρος περί τα 5 μέτρα και ίδιο για όλα, 14, ή 16 ή 18, όσες δηλαδή ήταν και οι τρύπες στην προέκταση του άξονα. Μπηχτά με τις χοντρές τους άκρες τα ξύλα αυτά στις τρύπες της προέκτασης σφηνωμένα και στερεωμένα σ’ αυτές, αποτελούσαν πολύ μεγάλο ακτινωτό ξυλένιο κατασκεύασμα. Οι ελεύθερες άκρες από τα ξύλα αυτά, επειδή οι τρύπες προς το χόντρος της προέκτασης είχαν κατάλληλη κλίση προς το βάθος, αποτελούσαν νοητό κύκλο. Οι ίδιες άκρες ήταν ενωμένες, και δεμένες με συνεχή αλυσίδα χοντρή. Έτσι, οι αντένες, σχημάτιζαν μεγάλο, κανονικό πολύγωνο. Η αλυσίδα, εκτός που στερέωνε τις άκρες απ’ τις αντένες στις θέσεις τους, συγκρατούσε αυτές μπηχτές και στερεωμένες στην προέκταση του άξονα. Τα πανιά (ιστία) ήταν τόσα σε αριθμό, όσες και οι «αντένες» (14,16,18) και ήταν κομμάτια από χοντρό κι άσπρο καραβόπανο. Σε σχήμα τριγωνικό το καθένα, με μάκρος λίγο μικρότερο απ’ όσο το μάκρος της κάθε αντένας και φάρδος επίσης λιγότερο από όσο ήταν το διάστημα από αντένα σε αντένα στις κορυφές τους. Με κομμάτι χοντρού σχοινιού στην κάθε μια απ’ τις τρεις γωνίες του, το κάθε πανί ήταν δεμένο με τα δυο σχοινιά που είχε στις γωνίες του μάκρους του κοντά στη βάση της αντένας του και στην κορφή της, στην άκρη της, όπου ήταν δεμένη και η αλυσίδα. Τα πανιά τυλιγμένα το καθένα στην αντένα του, δένονταν σ’ αυτές όταν ο ανεμόμυλος αδρανούσε, όταν δε "δούλευε”. Μόνιμα τα πανιά στις αντένες τους δεμένα, με τα συρραμμένα στις γωνίες τους σχοινιά, όταν απλώνονταν για να κινηθεί ο μύλος, δενόταν το καθένα με το τρίτο του σχοινί, με το σχοινί της γωνίας του φάρδους του. Το δέσιμο αυτό γινόταν στην αλυσίδα και προς την άκρη της παρακείμενης αντένας. Έτσι, απλωμένα και τεντωμένα όλα, αποτελούσαν τη «φτερωτή» του ανεμόμυλου, κατά τη λειτουργία του. Όλα τα πιο πάνω μέρη, αποτελούσαν σύνολο και ήταν τα εξωτερικά μέρη του μηχανισμού του ανεμόμυλου.
Όλο σχεδόν το σύνολο των εσωτερικών μερών του μηχανισμού του ανεμόμυλου βρισκόταν εγκατεστημένο στο δεύτερο πάτωμα, στον προς τη στέγη χώρο του. Και αποτελούσαν το σύνολο αυτό τα πιο βαριά μέρη του μηχανισμού του. Δυο μεγάλες μυλόπετρες, σε σχήμα κυλινδρικό, με ύψος (χόντρος) περί τους 40 πόντους και διάμετρο 2 μέτρα η κάθε μια τους η μια τους, με τρύπα στο κέντρο της με διάμετρο περί τους 10 πόντους και η άλλη με τρύπα πιο μεγάλη στο κέντρο, με περί τους 25-30 πόντους διάμετρο. Παλιότερα έφτιαχναν και οι ίδιοι οι μυλωνάδες μυλόπετρες από μεγάλα κομμάτια ειδικής πέτρας, που τ’ αγόραζαν. Η πέτρα αυτή προερχόταν από τη Φώκαια της Μικράς Ασίας ή από το νησί Μήλο. Και οι τόσο μεγάλες μυλόπετρες, οι τόσο βαριές, βρίσκονταν κι αυτές στο πάνω, στο δεύτερο πάτωμα του κτιρίου.
Όλο το πιο πάνω σύστημα (εξωτερικά κι εσωτερικά μέρη) του μηχανισμού του ανεμόμυλου, ήταν για τη χρησιμοποίηση της δύναμης του ανέμου, του κάθε ανέμου, σαν κινητήριας δύναμης, για την άλεση των σιτηρών. Με καλό και σταθερό άνεμο, ο ανεμόμυλος ανέπτυσσε δύναμη 100-150 αλόγων. Και, σε τέτοια περίπτωση, είχε απόδοση 1500-2000 οκάδων αλέσματος.
Πολλές ήταν οι εργασίες του μυλωνά στον ανεμόμυλο. Και γίνονταν όχι μονάχα τη μέρα αλλά και τη νύχτα, καλοκαίρι και χειμώνα. Γι’ αυτό και ο μυλωνάς έπρεπε να έχει σωματική αντοχή, δύναμη, να διαθέτει ψυχραιμία, σβελτοσύνη και ανάλογη και ειδική εμπειρία στα του ανεμόμυλου. Σχεδόν απαραίτητος ήταν σ’ αυτόν ο βοηθός, που θα ήταν γιος του ή και συνέταιρός του. Άπλωνε τα πανιά ένα-ένα, αφού τα ξετύλιγε απ’ τις αντένες τους. Τεντωμένα τα έδενε, στο μέρος της αλυσίδας που έπρεπε. Αυτό το έκανε πρώτα στα πανιά που με τις αντένες τους έφταναν χαμηλά κι ως πάνω από 70-80 πόντους από τη γη. Κατόπι, πατώντας στη γωνία κάθε αντένας που σχημάτιζε αυτή με την αλυσίδα, περιέστρεφε την αντενωσιά (φτερωτή) κι άπλωνε τα πανιά και από άλλες αντένες. Εξαρτώντας κατόπι την αντενωσιά από χοντρό σχοινί, που η άκρη του ήταν δεμένη σε κρίκο σιδερένιο του τοίχου του κτιρίου, ή και σε πάσσαλο μπηγμένο στη γη, για να μη περιστρέφει την αντενωσιά ο αέρας, έκανε το άπλωμα και το δέσιμο όλων των πανιών. Πολύ δυνατός άνεμος, θα έκανε ζημιά ή ζημιές στον ανεμόμυλο. Σε απότομη μεταβολή, σε δυνατό άνεμο, γύριζε την αντενωσιά με τα πανιά κοφτά προς τον άνεμο, για να μη δημιουργούν αντίσταση, αλλά να «πλαταγίζουν» κι έτσι, γρήγορα τα «μάζευε», σταματώντας τη λειτουργία του ανεμόμυλου. Και σε περίπτωση απότομης καταιγίδας με δυνατό άνεμο, έπρεπε, στέκοντας μπρος απ’ την αντενωσιά με τ’ απλωτά πανιά, με κατάλληλο όργανο να σχίσει στο μάκρος τους μερικά πανιά, αν όχι κι όλα. Ήταν δυνατό να προκληθεί μεγάλη ζημιά και στα έξω μέρη και στα μέσα του ανεμόμυλου- χρειαζόταν ψυχραιμία.
Η εργασία στον ανεμόμυλο συνεχιζόταν όταν φυσούσε άνεμος όλη τη μέρα, την νύχτα, το καλοκαίρι, το χειμώνα. Κι όταν δε φυσούσε άνεμος, ο μυλωνάς ήταν πάλι στο "μύλο" του, να παραλάβει σιτηρά, να παραδώσει αλεύρια. Την παρουσία του στο μύλο την έκανε γνωστή στο χωριό με «σινιάλο» (σημάδι, με σύνθημα). Άπλωνε κι έδενε ένα από τα πανιά, γύριζε την αντενωσιά και το ανέβαζε ψηλά. Ήταν το απλωτό πανί το σημάδι, η ειδοποίηση, πως ο μύλος ήταν ανοιχτός, πως ο μυλωνάς βρισκόταν στον μύλο του. Κι όταν φυσούσε σταθερά φυσούσε κι αδιάκοπα άνεμος, έκανε τα πανιά του ανεμόμυλου να φουσκώνουν, έκανε τη αντενωσιά και τον άξονά της να τρίζουν, έκανε και τις μυλόπετρες μέσα να βουίζουν. Κι έτσι, ο ανεμόμυλος, στη ψηλή του θέση να φαίνεται με όλη του τη μεγαλοπρέπεια- να παρουσιάζεται και να φαίνεται από μακριά με όλη του τη γραφικότητα. Γραφικότητα, που σήμερα, μονάχα σε σχετικές με τον ανεμόμυλο ζωγραφιές θα βλέπουμε, και σχετικά μικρά του ομοιώματα θ’ αντικρίζουμε...
Τη θέση της δύναμης του ανέμου για τον ανεμόμυλο, την πήρε μέσα σε είκοσι περίπου χρόνια στη Βάλτα, η δύναμη του ατμού της ατμομηχανής. Η πρώτη αλευρομηχανή, στη Βάλτα, εγκαταστάθηκε από συνέταιρους τρεις αδελφούς, κατά το 1904. Για καύσιμη ύλη σ’ αυτή χρησιμοποιούνταν ξύλα. Ήταν μικρή και δεν είχε μεγάλη ημερήσια απόδοση σε ποσότητα αλέσματος. Κατά το 1907,1908 αντικαταστάθηκε. Λίγο αργότερα κι άλλοι αδελφοί εγκατέστησαν συνεταιρικά αλευρομηχανές στο χωριό και σε λίγα χρόνια μέσα οι αλευρομηχανές έγιναν τρεις, τέσσερις. Δούλευαν η κάθε μια τους, με ένα ή δυο ζευγάρια μυλόπετρες και καύσιμή τους ύλη ήταν το πετρέλαιο. Τα για άλεση σιτηρά που προσκομίζονταν, ήταν πολλά. Κουβαλούσαν κι απ’ τα γύρω απ’ τη Βάλτα χωριά, από τα μετόχια κι ακόμα, από τα χωριά πέρα απ’ την Κασσάνδρα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Γ. ΜΑΤΑΥΤΣΗΣ Δάσκαλος (1909-1993)
Αποσπάσματα από το βιβλίο του ΙΣΤΟΡΙΑ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΒΑΛΤΑΣ (1981)
(Αναφέρεται στη ζωή του τόπου κατά την εκατονταετία 1830-1940)

ΕΡΕΥΝΑ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗ & ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ-ΚΕΙΜΕΝΩΝ:

Βαγγέλης Κατσαρίνης
Ηλεκτρονικός - Κατασκευαστής Ιστοσελίδων Διαδικτύου
© Sunspot Web Design 2008-2021 ®


Παλιές Φωτογραφίες

3D ψηφιακή αναπαράσταση του Ανεμόμυλου Κασσάνδρειας

3D ψηφιακή αναπαράσταση του Ανεμόμυλου Κασσάνδρειας:
Wednesday, June 24, 2020

Culture Lab

Lea Aimee von Freital
63077 Κασσάνδρεια Χαλκιδικής
Web & Γραφιστική
Κινητό: +306971751380
e-mail: contact@culture-lab.gr
Website: https://culture-lab.gr/


© Sunspot Web Design 2019-2024 ®
© Sunspot Web Design 2019-2024 ® 
Σχεδιασμός & Ανάπτυξη
Αρχείο Φωτογραφιών-Φωτογράφιση
63077 Kassandria Kassandra Halkidiki
Τηλ. +302374023330 & +306971783050
e-mail: kass2010@otenet.gr

design-graphics-vangelis-katsarinis
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση
Tuesday, January 12, 2021
και γενικά η αναπαραγωγή των κειμένων της ιστοσελίδας, με οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, χωρίς γραπτή άδεια του δημιουργού. Οι φωτογραφίες αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του Sunspot Web Design, βάσει του νόμου 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το νόμο 100/1975). Σημειώνεται ότι η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Όλες οι δημοσιευμένες φωτογραφίες αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία των φωτογράφων και διέπονται από τους νόμους του Ελληνικού Κράτους περί πνευματικών δικαιωμάτων. Δεν επιτρέπεται να αναπαράγετε τo site, εξ ολοκλήρου ή τμηματικά, χωρίς την έγγραφη άδεια των διαχειριστών. Εάν επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε μία ή περισσότερες από τις φωτογραφίες για παρουσίαση σε έντυπο ή ηλεκτρονικό μέσο, υποχρεούστε να αναφέρετε στην ίδια σελίδα και σε ευκρινές σημείο το website: https://kassandria.gr/ως πηγή των εικόνων (link).